Иранскиот напад врз Израел ја влоши и онака тешката ситуација на Блискиот Исток.
Ескалацијата би можела да доведе и до нови проблеми во Ормутскиот теснец, низ кој поминува една петтина од нафтата произведена во светот, пишува анализата на Форбс.
На војната меѓу Израел и палестинското движење Хамас на Блискиот исток се придружува ескалацијата меѓу Израел и Иран, со првиот директен ирански ракетен напад на израелска територија.
Откако јеменските бунтовници Хути нападнаа трговски бродови во теснецот Баб ел-Мандеб, кои ги осакатија синџирите на снабдување низ Суецкиот канал помеѓу ноември минатата година и март оваа година, нова закана за глобалната трговија може да се појави во нестабилниот теснец Ормуз.
Иранскиот напад врз Израел беше одговор на израелското бомбардирање на иранската амбасада во Дамаск на 1 април.
Но, проектилите и беспилотните летала над Израел не беа единствениот одговор на Иран.
Во теснецот што ги поврзува огромните наоѓалишта на нафта и гас во Персискиот (арапскиот) залив со глобалните пазари, иранската револуционерна гарда на 13 април се качи на трговски брод за кој властите рекоа дека има врски со Израел, објави Асошиетед прес.
Тоа беше бродот MSC Aries, кој пловел под португалско знаме и наводно е поврзан со израелскиот бизнисмен Ејал Офер.
Заканата од затворање на теснецот
Иран ја спомена и можноста за затворање на теснецот.
Заканите од овој вид се вообичаена тактика на Иран во споровите со САД или со пошироката меѓународна заедница, но досега не ги реализирал.
Последните инциденти се случија во 2018 и 2019 година, по повлекувањето на САД од иранскиот нуклеарен договор и најавата за нови санкции против иранскиот режим од тогашниот американски претседател Доналд Трамп.
Два танкери со нафта потоа беа нападнати во теснецот, за што Иран не презеде одговорност. Во јули 2019 година, како одговор на запленувањето на ирански танкер во близина на Гибралтар, Иранците го запленија британскиот танкер Стена Имперо.
Теснецот Ормуз се наоѓа помеѓу Иран и полуостровот Мусандам, ексклава на Оман опкружена со Обединетите Арапски Емирати.
Ширината на морскиот пат на неговата најтесна точка е 21 наутичка милја или 39 километри, кои припаѓаат на територијалните води на Иран и Оман.
Конвенцијата на Обединетите нации за поморското право (UNCLOS) дозволува таканаречен безопасен премин на бродови низ територијалните мориња на земји кои се протегаат на 12 наутички милји или 22 километри од брегот.
Во случај на стратешки важни теснец, како што е Ормускиот теснец, дозволен е и транзит за воени бродови.
Патека за една петтина од светската побарувачка за нафта и гас
Околу една петтина од светската побарувачка на нафта и една петтина од севкупниот течен природен гас (LNG) патуваат низ теснецот.
Персискиот Залив содржи приближно половина од светските резерви на нафта, како и најголемото наоѓалиште на природен гас во светот, Јужен Парс/Северна купола, што го делат Катар и Иран.
Освен нив, Саудиска Арабија, Ирак, Кувајт и Обединетите Арапски Емирати црпат нафта и гас во Заливот.
Минатата година преку теснецот дневно поминуваа околу 20 милиони барели нафта и нафтени деривати, а глобалната побарувачка беше 103 милиони барели. Катар, најголемиот светски извозник на ЛНГ, го транспортира речиси целиот свој испумпуван гас преку Хормуз.
Околу 80 милиони метрички тони ЛНГ, или 20 отсто од глобалното производство, тече низ теснецот.
Директниот напад на Иран врз Израел немаше големо влијание врз цената на нафтата. Згора на тоа, глобалните референтни стапки дури малку паднаа.
Цената на барел северноморска нафта „брент“ падна под 90 долари.
Според Блумберг, премијата поради геополитичките ризици на Блискиот Исток веќе се вбројува во релативно високите цени.
Потегот нагоре најверојатно ќе зависи од тоа дали Израел ќе одлучи да возврати и дали навистина ќе биде прекинат протокот на нафта.
Алтернативни правци
Ако работите се влошат во регионот, Саудиска Арабија и нејзините сојузници ОПЕК+ имаат повеќе од пет милиони барели резервен производствен капацитет дневно.
Тоа може да го надомести секое застој. Групата вети дека ќе остане внимателна доколку пазарите се затегнат ова лето.
„Доколку конфликтот се прошири за да се затвори Ормускиот теснец – најпрометниот канал за транспорт на нафта во светот – тоа би ја запрело трговијата со нафта во регионот, зголемувајќи ги цените на нафтата“, напишаа аналитичарите на банката JPMorgan во извештајот оваа недела.
„Клучно е дека Иран, иако се закануваше дека ќе го блокира теснецот во изминатите години, никогаш не го извршил“, се додава.
Заканите за затворање на Ормускиот теснец доведоа некои земји во регионот да бараат алтернативни патишта за нивната нафта или гас со текот на годините.
Ова особено се однесува на Саудиска Арабија и Обединетите Арапски Емирати, кои се обидоа да користат нафтоводи за да стигнат до пристаништата надвор од Персискиот Залив.
Иран има нафтен терминал во Оманскиот Залив
Емиратите ги поврзаа своите наоѓалишта во Абу Даби со пристаништето Фуџаира во Оманскиот залив, а Саудијците веќе изградија нафтовод помеѓу нафтените полиња долж Персискиот Залив и пристаништето Јанбу во Црвеното Море во 1980-тите.
Во 2019 година, накратко беше оневозможен поради напад на јеменските Хути поддржани од Иран.
Меѓу овие земји е – можеби изненадувачки – Иран, кој најчесто се заканува да го затвори тесното грло.
Во јули 2021 година, Иран го отвори својот прв нафтен терминал во пристаништето Јаск во Оманскиот залив. Тоа значи дека танкерите кои заминуваат не го минуваат Ормутскиот теснец.
Терминалот може да извезува до еден милион барели дневно, што е околу една третина од сегашното производство на Иран.
Тој е поврзан и со провинцијата Бушер со нафтовод долг илјада километри, каде што се наоѓа најголемиот терминал за извоз на иранска нафта на островот Харг.
Иран се одлучи на тој потег бидејќи и нивниот извоз на нафта и гас ќе настрада доколку теснецот биде затворен.