Сто триесет и три кардинални електори ќе влезат во Сикстинската капела денес попладне и зад заклучени врати, целосно изолирани од надворешниот свет, ќе започнат тајните избори за новиот поглавар на Римокатоличката црква.
Конклавите (од латинскиот „cum clave“ – со клуч) во форма слична на денешната биле основани во 1274 година со одлука на папата Григориј X.
Тој, мотивиран од долгата историја на политичка вмешаност во изборот на папи и долгите периоди на седисваканција (слободни позиции на римскиот епископ), одлучил дека кардиналските избирачи мора да бидат изолирани, заклучени однадвор и да не им биде дозволено да заминат додека не изберат нов поглавар.
Папата Павле VI во 1970 година пропишал дека само кардинали под 80 години можат да учествуваат во конклавите, а тие мора да се свикаат не порано од 15 и не подоцна од 20 дена по смртта на папата или неговата абдикација.
За избор на нов папа се потребни две третини од гласовите и негова согласност.
Од 1846 година, конклавите без исклучок се одржуваат во Систинската капела, најпознатата меѓу капелите на Апостолската палата, позната по својата архитектура и фрески од ренесансните мајстори Микеланџело, Ботичели и други на ѕидовите и таванот.
За време на конклавата, кардиналите гласаат во Систинската капела, но за време на нивното траење тие се сместени во блиската Куќа на Света Марта.
Иако служи и за други намени, на пример, во неа живеел папата Франциск, таа петкатна зграда изградена за време на понтификатот на Иван Павле II најпозната е како резиденција на кардиналите за време на конклавата. Има 128 соби, а на кардиналите им се доделуваат нивните соби по пат на ждрепка.
Не е хотел со пет ѕвездички, но домот е многу удобен и гостите имаат сè што им е потребно, рекоа кардиналите.
За време на траењето на конклавата, сите радио, телевизиски и телефонски врски се прекинати бидејќи кардиналите мора да бидат изолирани од надворешниот свет и од можните влијанија врз нивната одлука.
Изборот на нов папа е ритуал богат со традиција и симболика, тајност и хипнотички грегоријански пеења.
На денот на почетокот на конклавата, кардиналите ја слават мисата „Pro Eligendo Papa“ (за избор на Папа) наутро, а потоа се движат кон Сикстинската капела во поворка со Литанија на сите светци и химната „Veni, Creator Spiritus“ (Дојди, Создателу, Свети Духу).
Во него, тие прво ќе положат заклетва дека ќе ја почитуваат изборната постапка и ќе се заколнат на молчење.
Заветот го чита деканот на Колеџот на кардинали или неговиот заменик ако првиот има над 80 години и нема право на глас (ова ќе се случи на оваа конклава бидејќи деканот Џовани Батиста Ре е премногу стар за да гласа, па затоа таа улога ќе ја преземе аргентинскиот кардинал Леанрдо Сандри).
Кардиналите ја положуваат заклетвата поединечно, држејќи ја раката за Евангелието.
За конклавите не се зборува
Иако Ватикан е познато обвиен во тајност, постојат добри историски причини зошто не се зборува за конклавите и зошто кардиналите мора да се обврзат да гласаат како што сакаат, вели професорот по црковна историја монсињор Роберт Вистер.
Имено, до почетокот на 20 век, француските или шпанските кралеви или Светиот римски император имале право да стават вето на изборот на папата.
Последен што го искористил ова право бил австроунгарскиот монарх Фрањо Јосип кога го блокирал изборот на тогашниот државен секретар Маријан Рампола на конклавата во 1903 година. На негово место, Џузепе Сарто (Пиј X.) станал папа.
Пред почетокот на гласањето, кардиналите ќе слушнат говор од специјално назначен свештеник, кој ќе ја објасни состојбата на Црквата и ќе ги предложи квалитетите потребни за новиот папа.
После тоа, директорот на папските литургиски прослави извикува „Extra omnes“ (сите надвор) и ја затвора вратата.
Освен него, во капелата можат да престојуваат секретарот на Кардиналскиот хор, уште двајца церемониолози, строго ограничен број помошни членови на персоналот и медицински сестри кои ги придружуваат болните кардинали, но со претходна согласност од Кардиналскиот хор, и двајца лекари.
Како и кардиналите, и ним им е строго забрането да откриваат какви било информации од конклавата, а Сикстинската капела внимателно се проверува пред почетокот со цел да се отстранат сите уреди за прислушување што можеби се инсталирани.
Казната за откривање информации од конклавата, директно или индиректно, е екскомуникација.
Првиот ден само еднаш
На првиот ден од конклавата, кардиналите гласаат само еднаш, а во следните денови двапати наутро и двапати попладне.
Доколку нема резултат по три дена, гласањето се одложува за максимум еден ден, кој е посветен на молитва, состаноци, размислување и духовна обнова.
Оваа постапка се повторува ако има седум нови круга на гласање без избор на папа.
„Тоа е релативно мала група луѓе кои се познаваат доста добро, а изборот на папата е повеќе како избор на раководител на одделот на универзитетот отколку политички собир“, рече Џон Ален, истакнат американски ватиканист, пред неколку години.
Самото гласање се состои од три фази.
Во првиот круг, се подготвуваат и дистрибуираат гласачки ливчиња, а имињата на деветте кардинали кои ќе учествуваат во процесот се извлекуваат со ждрепка.
Тројца се бројачи на гласови, тројца се „болници“ (одговорни за собирање на гласовите на болните кардинали) и тројца се ревизори.
Гласачките ливчиња се правоаголни, на горниот дел пишува „Eligo in Summum Pontificem“ (Гласам за врховниот свештеник), а во долниот дел има простор за името, кое мора да биде јасно напишано со печатни букви.
Кардиналите ги оставаат ливчињата во посебен сад во форма на урна, сместен на олтарот на Систинската капела, веднаш пред „Страшниот суд“ на Микеланџело.
Во исто време, тие велат: „Го повикувам за сведок Исуса Господа, Кој ќе биде мој судија, за да го дадам својот глас на оној за кого, пред Бога, мислам дека треба да биде избран“.
Кога сите кардинали ќе завршат со гласањето, бројачите прво проверуваат дали бројот на гласачки ливчиња е еднаков на бројот на електори.
Ако е во ред, време е да се пребројат гласовите.
Првите два бројачи го читаат името тивко, а третиот на глас, а потоа го прободуваат ливчето со игла низ зборот „eligo“ за да нема двојно броење. Ревизорите контролираат сè.
Атмосферата наликува на литургија
Луѓето често замислуваат дека атмосферата во Систинската капела за време на изборите е толку напната што би можела да се пресече со нож, но всушност тоа е повеќе како литургија отколку политичка конвенција.
Покојниот австриски кардинал Франц Кениг, кој учествувал на три конклави, во едно интервју во 2002 година се насмеал на забелешката дека атмосферата на конклавите сигурно била електрифицирана.
„Верувај ми, ако можеше да гледаш што се случува внатре, ќе ти беше досадно до смрт“, рече тој.
Употребените гласачки ливчиња се горат по единственото гласање на првиот ден од конклавата, а потоа по секои два завршени круга гласање (наутро и попладне) во наредните денови.
Меѓутоа, ако папата е избран, гласачките ливчиња веднаш се горат (како во случајот со изборот на Бенедикт XVI, кој беше избран на првото попладневно гласање на вториот ден од конклавата).
За таа пригода, во Систинската капела е инсталирана посебна печка и оџак. За да може јавноста на плоштадот „Свети Петар“ и во светот да знаат дали папата е избран, за време на согорувањето на гласачките ливчиња се додаваат специјални хемикалии кои го прават чадот црн (доколку не се постигне двотретинско мнозинство) или бел (доколку папата е избран).
Бидејќи, и покрај хемикалиите, многу пати не беше можно да се разликува бојата на чадот (најчесто се покажуваше дека е сива), Иван Павле II одлучил дека изборот на папата мора да биде придружен со бел чад и ѕвонење на камбаните на базиликата „Свети Петар“.
Кога еден од кардиналите ќе го добие потребното мнозинство гласови, деканот на кардиналниот колегиум (или неговиот заменик ако е премногу стар за да гласа) го прашува избраниот папа дали го прифаќа изборот.
Избраниот нема обврска да прифати, но во пракса кардиналите кои не сакаат да станат папи го најавуваат тоа однапред.
Откако го прифатил изборот, деканот го прашува новиот папа како ќе се вика. Недолго потоа, папата оди во „собата на солзите“, мала соба до Систинската капела, каде што се облекува во папските мантии (три големини се подготвени однапред: мала, средна и голема) и се подготвува да излезе на балконот на базиликата „Свети Петар“.
И таму неговиот избор ќе го објави кардиналот протоѓакон (во случајот на овој избор тоа ќе биде францускиот кардинал Доминик Мамберти) со традиционалното соопштение „Habemus Papam“ (Имаме Папа).
Папска церемонија за време на понтификатот на Иван Павле II надбискупот Пјетро Марини рече дека излегувањето на балконот е древна традиција.
„Појавувањето на папата на балконот на Свети Петар, аплаузот, извиците и ерупцијата на радост на некој начин значат дека Римјаните го прифаќаат својот папа“, рече тој.
133 кардинали влегуваат во конклавата
133 кардинали ќе учествуваат на претстојните конклави каде што ќе се избере наследник на Франциск.
Можеше да има 135, но двајца се откажаа поради болест.
Сите кардинали под 80 години во времето на суспензијата можат да влезат на конклавата.
Вкупно 52 се од Европа, 23 од Азија, исто толку од Латинска Америка, 17 од Африка, 14 од САД и Канада и четири од Океанија.
Кардиналните избирачи обично го избираат папата меѓу себе, но ништо не ги спречува да изберат кардинал над 80 години кој нема да биде на конклавата.
Традиционално католичко верување е дека конклавите се одржуваат под водство на Светиот Дух, но, според самите кардинали, неговата улога не треба да се преувеличува.
Кардиналот Јозеф Рацингер во интервју за баварската телевизија во 1997 година изјави дека Светиот Дух не учествува во конклавите „во смисла на диктирање кој треба да биде избран“.
„Неговата улога треба да се сфати поеластично, тој се однесува повеќе како добар учител кој ни дава доволно простор, доволно слобода, но е покрај нас“, рече Рацингер, кој осум години подоцна ќе стане папа.
Најдобри изгледи за селекција, според аналитичарите и обложувалниците, се италијанскиот кардинал Пјетро Паролин и Филипинецот Луис Антонио Тагле.
Зад нив, често се споменуваат Ганецот Питер Турксон, конзервативниот унгарски кардинал Питер Ердо, либералниот болоњски надбискуп Матео Зупи, латинскиот ерусалимски патријарх Пјербатиста Пицабала, марсејскиот надбискуп Жан-Марк Авелин, малтешкиот кардинал Марио Греч и Американецот Роберт Превост.
Сепак, не е реткост во историјата кардиналите да изберат сосема неочекуван кандидат како Карол Војтила во 1978 година.
Специјалната емисија „Конклав“ на Нова ТВ започнува во среда во 15:30 часот, а програмата ќе можете да ја следите во живо на порталот DNEVNIK.hr.