И покрај војната во Украина, руското вештачко ѓубриво станува сè поважно за европското земјоделство во последните три години.
Се чини дека Брисел конечно се справува со ова прашање. Но, прашањето е какви алтернативи има ЕУ.
Иако вниманието е насочено кон напорите на Европската Унија да го намали увозот на руски гас и нафта во последните неколку години, еден важен производ остана во голема мера незабележан: ѓубривото.
Русија е еден од најголемите светски производители и извозници на ѓубрива што ги користат земјоделците и производителите на храна.
Иако ЕУ во голема мера ги отстрани руската нафта и гас од својата листа за увоз, откако Русија ја нападна Украина во февруари 2022 година, таа значително ги зголеми своите купувања на руско ѓубриво.
Уделот на Русија во увозот на ѓубрива во ЕУ се зголеми од 17 проценти во 2022 година на околу 30 проценти денес. Само во 2024 година, увозот се зголеми за повеќе од 33 проценти, достигнувајќи околу 2 милијарди долари (1,75 милијарди евра).
Според податоците од Опсерваторијата за економска сложеност на МИТ, во 2023 година Русија извезла ѓубрива во вкупна вредност од 15,3 милијарди долари, што ја прави најголем извозник во светот.
Иако нејзините главни партнери се Индија и Бразил, ЕУ како целина учествува со значителен дел од рускиот извоз – околу 13 проценти во 2023 година.
Сепак, на почетокот на овој месец, Европскиот парламент го поддржа предлогот на Европската комисија за воведување царина од 6,5 проценти за увоз на ѓубрива од Русија и Белорусија.
Планот е постепено да се зголемуваат царините на 50 проценти до 2028 година.
Зошто ЕУ купува толку многу руско ѓубриво?
Ова делумно може да се објасни со видот на ѓубриво што го произведува Русија и начинот на кој се произведува.
Русија е специјализирана за азотни, т.е. неоргански ѓубрива, чие производство бара огромни количини природен гас – и како суровина и како извор на енергија во процесот на производство.
На многу земји од ЕУ им се потребни овие ѓубрива бидејќи се богати со азот и клучни хранливи материи како фосфор и калиум.
Вилијам Мозли, професор по географија на колеџот Макалестер во САД и член на тимот експерти на ОН за безбедност на храната и исхрана, за ДВ изјави дека Русија е особено погодна за задоволување на оваа побарувачка бидејќи користи евтин гас за производство на ѓубрива, што ѝ овозможува да понуди пониски цени од европските конкуренти.
Европскиот сектор за ѓубрива остро го критикуваше она што некои го нарекуваат руски „дампинг“ – пласирање на евтино ѓубриво на пазарот на ЕУ.
Кога цените на енергијата во Европа скокнаа, а пазарите беа нарушени поради инвазијата на Украина и санкциите, многу европски производители на азотни ѓубрива беа принудени да го прекинат производството.
Сега тие изгубија дел од пазарот од Русија и тешко се справуваат со конкуренцијата.
Какви алтернативи има ЕУ?
Според Мозли, плановите на ЕУ за воведување царини покажуваат дека е сериозна во врска со ослободувањето од зависноста од руското ѓубриво до 2028 година.
„Тоа ќе ги принуди земјите од ЕУ да добиваат неоргански ѓубрива од други извори“, изјави тој за ДВ, наведувајќи ги Кина, Оман, Мароко, Канада и САД како можни алтернативни партнери.
Мозли верува дека други опции за ЕУ би биле да се потпира на сопствени извори на азотни ѓубрива – што би било многу скапо поради потребата од гас – или да ја зголеми употребата на органско ѓубриво, направено од ѓубриво и компостиран органски отпад.
Оваа опција, додаде тој, би била „поодржлива и подобра за земјата“.
„Иако е малку веројатно дека ЕУ би можела целосно да се ослободи од увозот на неоргански ѓубрива, таа сигурно би можела да го промени односот во корист на домашното производство на органски ѓубрива, особено ако тоа се прави постепено“, рече Мозли.
Самата ЕУ призна дека сака да оди во таа насока – кон развој на ѓубриво добиено со преработка на животински измет и урина.
Кристоф Хансен, европскиот комесар за земјоделство и храна, во февруари изјави дека сточарскиот сектор може „да даде позитивен придонес во циркуларната економија“ преку органското ѓубриво, бидејќи е „произведено домашно, не мора да се увезува и не зависи од високите цени на енергијата како што е гасот“.
Како ќе функционира планот на ЕУ?
Мозли верува дека царините на ЕУ за ѓубрива, доколку се воведат како што е планирано до 2028 година, постепено ќе го елиминираат рускиот увоз од пазарот на ЕУ.
„До 2028 година, царините ќе бидат толку високи што ќе биде економски неисплатливо за ЕУ да увезува неоргански ѓубрива од Русија и Белорусија.“
Санкциите на ЕУ ќе стапат во сила во јули и ќе се однесуваат конкретно на земјоделски производи кои досега беа запоставени, вклучувајќи ги и ѓубривата.
Во соопштението на Европската комисија се наведува дека увозот на ѓубрива „ја прави ЕУ ранлива на можни принудни мерки од страна на Русија и со тоа претставува ризик за безбедноста на храната во ЕУ.“
Причината зошто санкциите ќе се воведуваат постепено во текот на следните три години е да им се даде доволно време на земјоделците од ЕУ да најдат алтернативи, особено ако веќе зависат од руското ѓубриво.
Што велат производителите на ѓубрива?
Во изјава во врска со планот на ЕУ за воведување царини, претседателот на индустриската група „Фертилизатори Европа“, Лео Алдерс, рече дека ненадејното зголемување на увозот на руско ѓубриво во Европа предолго „ја поткопува фер конкуренцијата и врши притисок врз домашните производители“.
Иако повика на побрзо и порешително воведување на царините, Алдерс напиша дека „со израмнување на пазарот, царините ќе помогнат да се обезбеди европските производители да можат да продолжат да им снабдуваат на европските земјоделци висококвалитетни, одржливи ѓубрива во годините што доаѓаат“.
Што велат земјоделците?
Сепак, здруженијата на земјоделци не се задоволни, бидејќи веруваат дека ЕУ не направила доволно за да развие реални и прифатливи алтернативи на руското ѓубриво.
Копа (Комитет на професионални земјоделски организации) и Когека (Комитет на генерална земјоделска соработка на европската унија), двете главни организации што ги претставуваат интересите на земјоделците во ЕУ, објавија заедничка изјава во која ја повикуваат ЕУ да презентира јасна стратегија за диверзификација на изворите на снабдување со ѓубрива.
Доколку ЕУ е навистина решена да ја намали својата зависност од руските и белоруските ѓубрива, се вели во соопштението, таа мора да презентира „веродостојна и долгорочна“ алтернатива.
„Не можеме да си дозволиме дополнително да ја поткопуваме економската одржливост на фармите или безбедноста на храната на милиони луѓе низ цела ЕУ“, се вели во соопштението.